Er zijn van die periodes waarin je als leider denkt: “Hoe moet ik dit nou in godsnaam uitleggen?” Niet omdat je het niet wil. Maar omdat je het zelf ook nog niet helemaal weet. Onzekerheid is niet nieuw maar het lijkt vandaag de dag wel vaker, sneller en dieper terug te komen dan vroeger. Oorlog, inflatie, personeelstekorten, reorganisaties, digitalisering, AI… en ondertussen gaat het gewone werk door. Je moet vooruit. Mensen meekrijgen. Vertrouwen geven. Maar wat als jij het ook even niet zeker weet? In dit artikel duik ik erop in.
Waarom stilte zwaarder voelt dan woorden
In mijn dagelijkse werk als coach voor executives zie ik het de afgelopen tijd steeds terugkomen: in deze onzekere tijden vallen leiders vaak stil. Vaak niet uit onwil, maar uit perfectionisme. Ze wachten op ‘duidelijkheid’. Op het moment dat het plan af is. Of de cijfers zeker zijn. Maar dat moment komt in mijn optiek echt zelden. In de tussentijd vullen mensen de leegte zelf in.
Laat dat nou ook precies het probleem zijn dat ik echt steeds vaker terug zie. Want waar geen communicatie is, ontstaat ruimte voor geruchten, frustratie en cynisme. Onderzoek van McKinsey wijst uit dat medewerkers in onzekere tijden vier keer zoveel stress ervaren als ze vinden dat hun leidinggevende onzichtbaar of onduidelijk is. Stress die daaruit voortvloeit, is, zoals we inmiddels weten, besmettelijk. Het verspreidt zich sneller dan cijfers.
Wat mensen niet zoeken, is controle. Het is betekenis. Die betekenis ontstaat echter niet vanzelf. Die ontstaat als jij durft te praten, ook als je nog niet alles weet. Ik heb het, toen ik vroeger leider was van verschillende organisaties en bedrijven, zelf ook aan den lijve ondervonden.
Stay CALM!
Er is een model dat ik vaak gebruik in het werken met executives die moeten communiceren in onzekerheid en hierin een nieuwe richting zoeken. Dit model heet CALM en is ontwikkeld in de context van publieke gezondheidscommunicatie. Maar het is ook spot-on voor iedere leider in iedere industrie die in onzekere tijden verkeert:
- Connect: bouw relaties met jouw collega’s, klanten en/of partners voordat het spannend wordt. Niet alleen naar boven, maar ook zijwaarts en naar beneden. Wie jou al vertrouwt, zal jouw woorden eerder geloven als het erop aankomt.
- Acknowledge: zeg eerlijk wat je weet én wat je niet weet. Geef toe dat dingen kunnen veranderen. Dat je aan het leren bent en soms nog fouten maakt of het mis hebt. Mensen hebben geen behoefte aan zekerheden, maar aan oprechtheid.
- Lead with choice: neem mensen serieus. Geef context, opties en uitleg. Je hoeft echt niet alles democratisch te doen, maar je kunt wél laten zien dat je hun perspectief meeneemt.
- Maintain consistency: zorg voor een strak en vast ritme in je communicatie. Niet alleen qua inhoud, maar ook qua toon en timing. Mensen vinden houvast in regelmaat en vinden dat mega-prettig. Zelfs als het nieuws zelf telkens verandert.
Dit model klinkt bijna te simpel, maar het is wel echt een fijne structuur en meetlat voor je eigen opzet. Want het vraagt van jou dat je niet doet alsof je boven de storm staat, maar dat je er middenin durft te communiceren.
Bron: Ground Picture / Shutterstock.com
Wat mensen van jou nodig hebben
Als leider ben je niet alleen degene met verantwoordelijkheid. Je bent ook echt het symbool. Voor richting, voor rust en voor rechtvaardigheid. Niet omdat je daar zelf om hebt gevraagd, maar omdat mensen dat in je projecteren. Vooral als het spannend wordt.
In gesprekken met leiders merk ik vaak hoe eenzaam dat kan voelen. Alsof je geen fouten mag maken. Maar heel eerlijk; mensen verwachten geen perfecte antwoorden van je. Ze willen weten of je ze écht ziet en of je luistert. Of je nog weet waarvoor jullie het samen ook alweer deden.
Harvard-onderzoek uit 2024 toont dat vertrouwen in leiders juist stijgt als zij expliciet benoemen wat ze (nog) niet weten én als ze zich herhaalbaar en zichtbaar blijven uitspreken. Communicatie gaat dan niet meer over ‘boodschappen’ zenden. Het wordt iets existentieels: je laat zien dat je er bent, dat je beweegt en dat je deelt wat je echt kan.
Daarin zit in naar mijn mening ook een echt risico: als je afstand houdt, als je vertrouwt op communicatie via slides of managers onder je, loop je het risico volledig onzichtbaar te worden. Deze onzichtbaarheid, zo blijkt keer op keer, is dodelijk voor vertrouwen.
Praktische gewoontes voor krachtige communicatie
Met de huidige oorlogen, geopolitieke spanningen, economische onrust en vele andere uitdagingen, zit elke leider wel in een onzekere tijd. Een paar praktische tips die ik meegeef voor de communicatie als kapitein op het schip:
- Communiceer eerder dan je gewend bent
Wacht niet tot je ‘het hele verhaal’ hebt. Zeg wat je nu al kunt delen. Leg uit waar je nog aan werkt. Maak helder wanneer je met een update komt. Verwachtingsmanagement is belangrijker dan volledigheid. - Bouw een duidelijk ritme in
Of het nu een vrijdagvideo is, een wekelijkse Q&A, of een vast moment per maand: zorg dat mensen weten wanneer ze iets van je horen. Het ritme zelf is al geruststellend, zelfs als de inhoud lastig is. - Laat jezelf zien; fysiek én emotioneel
Een open gesprek, een onverwacht bezoek op de werkvloer, of gewoon eens naast iemand gaan zitten. Geen hiërarchisch moment, maar een menselijk gebaar. Het telt. Meer dan je denkt. - Benoem wat anderen voelen
Zeg het hardop als je merkt dat er spanning is. “Ik zie dat dit raakt.” Of: “Ik merk dat er vragen leven.” Daarmee erken je de ander. Deze erkenning is de brandstof van vertrouwen. - Blijf ‘waarom’ herhalen
In onzekere tijden is er één anker: de bedoeling. Waar doen we dit voor? Wie zijn we voor onze klanten, voor elkaar, voor de samenleving? Als je dat blijft herhalen, ontstaat er richting, ook als het pad nog mistig is.
Leiderschap is geen antwoord, het is een stem
De grootste fout die je in mijn optiek als leider kunt maken in onzekere tijden, is denken dat je pas moet spreken als je het zeker weet. De waarheid? Juist dán luisteren mensen. Naar hoe je het zegt. Naar wat je durft toe te geven. Naar de manier waarop je ruimte maakt voor twijfel én voor hoop.
Leiderschap is niet de afwezigheid van twijfel. Het is het vermogen om met twijfel te spreken en daarin geloofwaardig te blijven.
Misschien is dat wel wat er echt nodig is van leiders vandaag: geen betonnen zekerheid, maar menselijke stevigheid! Geen opgepoetste zinnen, maar échte woorden. Geen vlucht in stilte, maar durven blijven staan, ook als je stem een beetje trilt. Want in de mist is elke vuurtoren welkom. Zelfs een die af en toe zelf even zoekt naar het licht.
